Dzieciństwo, młodość oraz II wojna światowa
Wojciech Jaruzelski urodził się w Kurowie 6 lipca 1923 roku jako syn Władysława i Wandy Jaruzelskich. Rodzina znana była z pobożności oraz miłości do ojczyzny. W wieku 10 lat Wojciech rozpoczął naukę w Gimnazjum Ojców Marianów na warszawskich Bielanach. Warto dodać, iż był także harcerzem. Szczęśliwe dzieciństwo przerwał jednak wybuch II wojny światowej (wyjechał wówczas na Litwę). Jednak kiedy ten kraj został włączony do ZSRR stało się jasne, iż Jaruzelscy zostaną wysłani na Syberię. Pobyt w nowym miejscu bez wątpienia był prawdziwą szkołą przetrwania. Na miejscu Wojciech ciężko pracował przy wycince drzew. To wówczas nabawił się choroby oczu, podrażnionych stale światłem słońca odbijającym się w śniegu. Niestety śmierć ojca oraz opieka nad matką i siostrą sprawiły, iż mimo młodego wieku musiał wziąć na siebie większą odpowiedzialność. W 1943 roku sowieci uznali polskich deportowanych za obywateli ZSRR. Dodatkowo zniesiono Polakom amnestię, co w praktyce oznaczało powrót do przymusowej pracy. 19 lipca 1943 roku Wojciech został powołany do wojska i jednocześnie pobierał nauki w szkole oficerskiej w Riazaniu (nie był dobrym uczniem). Pod koniec 1943 dołączył do 5 Pułku Piechoty 2 Dywizji. Walczył w nim aż do zakończenia wojny.
Kariera wojskowa i polityczna
Po zakończeniu działań wojennych Jaruzelski uległ znaczącej przemianie. Człowiek który przecież wychowywał się w katolickiej i patriotycznej rodzinie stał się komunistą. 14 stycznia 1946 roku Jaruzelski otrzymał Srebrny Krzyż Zasługi i od tego czasu bardzo szybko awansował. W 1947 roku Jaruzelski wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (od grudnia 1948 także w PZPR). Skończył Akademię Sztabu Generalnego oraz studia strategii w Akademii Wojskowej im. Woroszyłowa w Moskwie. Wkrótce później został wykładowcą Wyższej Szkoły Piechoty, a w 1949 roku szefem wydziału w Oddziale Szkół i Kursów Sztabu Wojsk Lądowych. Donosił wówczas swojemu przełożonemu generałowi Popławskiemu w następujący sposób: Mimo czujności, jaką wykazała Komisja Kwalifikacyjna przy naborze kandydatów do szkoły, kilku uczniów wykazuje wrogi stosunek do obecnej rzeczywistości w Polsce i Związku Radzieckiego. Zanotowano wrogie wypowiedzi ze strony niektórych uczniów pochodzących przeważnie ze środowiska inteligenckiego i drobnomieszczańskiego.
Wojciech Jaruzelski stał się w tym czasie także tajnym współpracownikiem Głównego Zarządu Informacji WP o pseudonimie „Wolski”. GZIWP był wojskową służbą bezpieczeństwa, która przesłuchiwała i mordowała żołnierzy AK oraz innych organizacji walczących o niepodległą Polskę. Według akt IPN-u Jaruzelski w 1949 roku był na tyle cennym agentem, że GZIWP zaproponowało mu funkcję rezydenta (agenta, który stał na czele autonomicznej sieci własnych agentów).
W 1960 roku Wojciech Jaruzelski pełnił funkcję szefa Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego, natomiast od 1965 do 1968 roku był szefem Sztabu Generalnego WP (jako pierwszy Polak). 13 kwietnia 1968 roku Wojciech Jaruzelski został powołany na stanowisko Ministra Obrony Narodowej. W sierpniu tego samego roku wojska Układu Warszawskiego wkroczyły do Czechosłowacji. Sam Jaruzelski tak uzasadniał tę interwencję: Bliska była jeszcze pamięć o II wojnie światowej, o wrześniowej katastrofie. Europa była antagonistycznie podzielona, równowaga sił była zaworem pokoju. Jej naruszenie mogło okazać się wielce niebezpieczne.
Dwa lata później doszło do dramatycznych wydarzeń na Wybrzeżu, które poprzedziło zwiększenie cen żywności. 14 grudnia 1970 roku pracownicy Stoczni Gdańskiej sprzeciwili się tej decyzji i wstrzymali pracę domagając się zadośćuczynienia za podwyżki. W wyniku zlekceważenia ich strajku cała akcja przeniosła się na ulice Gdańska, a liczba protestujących zwiększyła się do około 1000 osób. 15 grudnia doszło do zebrania Biura Politycznego Komitetu Centralnego PZPR. Podczas tych obrad postanowiono o możliwości użycia broni w walce ze strajkującymi. Taką opcję wysunął co prawda Gomułka. Jaruzelski mógł sprzeciwić się rozkazowi, lecz postanowił zaakceptować tę decyzję. W wyniku użycia broni zginęły co najmniej 44 osoby, a 1200 zostało rannych. 17 grudnia Gomułka podjął rozmowę telefoniczną z Breżniewem, która zmusiła tego pierwszego do ustąpienia ze stanowiska. Na czele partii stanął Edward Gierek. Wojciech Jaruzelski natomiast został jednym z zastępców członków Biura Politycznego.
Od 1978 roku sytuacja gospodarcza w Polsce zaczęła się znowu pogarszać. Znaczne środki państwowe pompowane były w zbrojenia, gdyż ZSRR narzucił państwom Układu Warszawskiego wymóg doskonalenia armii. Winę za fatalną sytuację próbowano zrzucić na premiera Jaroszewicza, który 18 lutego 1980 roku ustąpił ze stanowisko (jego następcą został Babiuch). Latem 1980 roku przez Polskę przelała się fala strajków. Skutkiem tych wydarzeń było utworzenie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” na czele z Lechem Wałęsą. Członkowie solidarności przedstawili swoje żądania w postaci 21 punktów dotyczących przemian politycznych i społecznych w kraju. Nowy „twór” mógł liczyć na przychylność kleru oraz Zachodu. We wrześniu tego samego roku Gierek zostaje odwołany ze stanowiska, a jego miejsce zajmuje Stanisław Kania (cieszył się zaufaniem Jaruzelskiego). Wkrótce później obaj (Kania i Jaruzelski) postanowili wyciągnąć kraj z problemów gospodarczych oraz zniszczyć Solidarność.
Stan Wojenny
12 listopada 1980 roku doszło do obrad Komitetu Obrony Kraju. Wojciech Jaruzelski stwierdził wówczas, iż od sierpnia opracowywane są materiały pozwalające na wprowadzenie stanu wojennego. W lutym 1981 roku Jaruzelski został premierem i zaapelował o 90 spokojnych dni pozbawionych protestów. Solidarność zgodziła się na taki stan rzeczy. Wszystko uległo zmianie w marcu 1981 roku. W budynku Wojewódzkiego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego w Bydgoszczy miała miejsce manifestacja rolników. Dzień później strajkujący założyli Ogólnopolski Komitet Strajkowy Rolników. Podczas obrad sesji Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy nie dopuszczono do słowa reprezentantów Solidarności, którzy chcieli stanąć w obronie protestujących rolników. Interweniowała milicja, która wyrzuciła członków Solidarności z sali. Rosło niezadowolenie wśród społeczeństwa. Do protestujących robotników dołączyli studenci. Zdając sobie sprawę z tego co się dzieje w Polsce sowieci nawoływali kierownictwo PZPR do podjęcia bardziej radykalnych działań. 17 października 1981 roku Jaruzelski zastępuje Kanię na stanowisku I Sekretarza PZPR. Zadanie było oczywiste: pokonać Solidarność.
W nocy z 9 na 10 grudnia Sztab Generalny przygotowywał ostateczne plany do wprowadzenia stanu wojennego. Jaruzelski wystosował wówczas do ZSRR zapytanie odnośnie ewentualnego wsparcia. 12 grudnia doszło do rozmowy Jaruzelskiego z Kiszczakiem, Janiszewskim i Siwickim. Tego samego dnia Jaruzelski dla pewności wykonał jeszcze dwa połączenia do Moskwy, po których dostał zapewnienie o zgodzie ZSRR na wydanie rozkazu. 13 grudnia 1981 roku nadano w mediach radiu i telewizji komunikat o wprowadzeniu na terenie całego kraju stanu wojennego. Jednocześnie Wojciech Jaruzelski stanął na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. Tuż po ogłoszeniu stanu wojennego internowano Wałęsę oraz większości przywódców Solidarności, zaś w październiku 1982 roku (po wejściu w życie nowej ustawy o związkach zawodowych) rozwiązano Solidarność.
Po wprowadzeniu stanu wojennego doszło do kolejnych protestów w wielu polskich miastach na co władze zareagowały wysyłając bojówki ZOMO. Najbardziej krwawe starcia miały miejsce w kopalni „Wujek” w których śmierć poniosło 9 górników, a 22 zostało rannych. Decyzja Jaruzelskiego o wprowadzeniu stanu wojennego nie mogła przejść bez echa na arenie międzynarodowej. Prezydent USA Ronald Reagan, nałożył na PRL i ZSRR różnego rodzaju sankcje. Oskarżał również Breżniewa o współodpowiedzialność za wydarzenia w Polsce. Sam Breżniew nic sobie z tego nie robił i pochwalił decyzję polskiego przywódcy. 11 listopada poinformowano o uwolnieniu Lecha Wałęsy. Ujawniono również treść listu w którym szef Solidarności nawoływał do podjęcia dialogu. 20 lipca 1983 roku doszło do modyfikacji Konstytucji PRL. Poprawki dawały większe możliwości w przypadkach kryzysowych jak np. stan wojenny. Mimo tego Jaruzelski zdawał sobie sprawę, iż taki stan rzeczy nie może trwać w nieskończoność wobec czego 22 lipca 1983 roku nastąpił koniec stanu wojennego. Stan wojenny był bez wątpienia jednym z najbardziej dramatycznych wydarzeń w powojennej Polsce i do dziś wzbudza wiele kontrowersji. Jednak czy stan wojenny był w ogóle konieczny?
Argumenty za wprowadzeniem stanu wojennego:
- W 1981 roku nadal obowiązywała „doktryna Breżniewa”, a za jej bezwzględne egzekwowanie odpowiedzialna była między innymi Armia Radziecka.
- Ostrzeżenia władz Stanów Zjednoczonych w stosunku do ZSRR, iż wkroczenie Armii Radzieckiej do Polski wiązałoby się z poważnymi konsekwencjami. Jednak Amerykanie użyli tej groźby w 1980 roku.
- Mapy z planami wkroczenia wojsk radzieckich do Polski.
- Wcześniejsze wydarzenia (na Węgrzech w 1956 i w Czechosłowacji w 1968) wskazują, iż wkroczenie oddziałów armii państw sąsiednich było możliwe.
Argumenty przeciw wprowadzeniu stanu wojennego:
- W grudniu 1981 nie istniało już zagrożenie interwencją ZSRR, a wprowadzenie stanu wojennego miało jedynie powstrzymać dalszą demokratyzację kraju oraz zachowanie Jaruzelskiego u władzy PZPR.
- Najnowsze badania historyczne, przeczą tezom o groźbie interwencji. Stenogramy ówcześnie prowadzonych rozmów (pomiędzy kierownictwem PRL oraz przedstawicielami ZSRR) wskazują, że to ZSRR naciskał na rozwiązanie problemów z Solidarnością siłami wyłącznie polskimi. Co więcej, stenogramy wskazują samego Jaruzelskiego jako stronę zabiegającą o pomoc militarną ZSRR w wypadku niepowodzenia stanu wojennego.
- Cała operacja Z (taki kryptonim nosił stan wojenny w materiałach Biura Politycznego KC KPZR), była przygotowywana już od czasu strajków sierpniowych w 1980 roku w konsultacji z politykami radzieckimi, a jej przeprowadzenie Wojciech Jaruzelski uzależniał od udzielenia PRL pomocy gospodarczej przez ZSRR, w obliczu spodziewanych sankcji zachodnich.
- Ponadto wprowadzenie stanu wojennego było niezgodne z prawem PRL.
Okrągły Stół
Mimo zakończenia stanu wojennego w kraju nadal dochodziło do dramatycznych wydarzeń. Zdecydowanie nie wolno zapomnieć o sytuacji z października 1984 roku, gdy uprowadzono księdza Jerzego Popiełuszkę, a następnie został on niezwykle brutalny sposób zamordowany. Jaruzelski zasugerował, że za tym zabójstwem mogła stać Moskwa: Nasi sowieccy sojusznicy w sposób bardzo krytyczny oceniali stosunki między państwem polskim a Kościołem i mieli interes w wywołaniu konfliktu między obu stronami. 31 sierpnia 1988 roku odbyła się rozmowa Kiszczaka z Wałęsą. Kiszczak postawił wówczas Wałęsie ultimatum zakończenie wszelkich manifestacji. Kolejne dyskusje między stronami miały miejsce 15 września w Magdalence. Podjęto na nich decyzję odnośnie obrad „okrągłego stołu”, które miałby się odbyć w październiku 1988 roku. Jednak po przejęciu rządów przez Rakowskiego (chciał zlikwidować Stocznie Gdańską) perspektywa porozumienia ponownie się oddaliła.
18 stycznia 1989 roku w wyniku nacisków Jaruzelskiego, Kiszczaka, Siwickiego i Rakowskiego PZPR przyjęła uchwałę popierającą rozmowy okrągłego stołu z częścią opozycji. Jaruzelski nie ukrywał, że przy pomocy Solidarności zamierzał umocnić swoją władzę. Obrady okrągłego stołu rozpoczęły się 6 lutego 1989 roku. Opozycja za priorytet uważała Senat, władza – fotel prezydenta. W kwietniu 1989 roku doszło do długo oczekiwanego porozumienia, które utorowało drogę do demokratycznego głosowania. Warto tutaj dodać, iż końcowe założenia nie były totalną porażką komunistów, gdyż jedynie 35% miejsc w sejmie miała należeć do osób wybranych w wolnych wyborach. Porozumienie wymagało poprawek w konstytucji., dzięki czemu 7 kwietnia 1989 roku pojawił się urząd prezydenta oraz instytucja Senatu. Natomiast 17 kwietnia doszło do legalizacji Solidarności. Głosowanie odbyło się 4 czerwca 1989 roku i było druzgocącą porażką elity rządzącej. 160 ze 161 mandatów w Sejmie objęli opozycjoniści, zaś w Senacie ich łupem padły 92 miejsca na 100 możliwych. 3 lipca dyskutowano odnośnie obsadzenia stanowiska prezydenta. Wówczas opozycja wysunęła słynne zdanie „wasz prezydent, nasz premier”.
Kilkanaście dni później (19 lipca) miały miejsce wybory na prezydenta PRL. Zgromadzenie Narodowe przewagą jednego głosu wybrało na to stanowisko Wojciecha Jaruzelskiego. Jego miejsce na czele KC PZPR zajął wtedy Rakowski. 12 września nowym premierem został Tadeusz Mazowiecki. 31 grudnia 1989 roku wprowadzono poprawki do konstytucji. Zniesiono nazwę państwa na Rzeczpospolita Polska. W efekcie Jaruzelski został pierwszym prezydentem III RP. 22 grudnia 1990 roku na mocy art. 2 Ustawy z dnia 27 września 1990 roku o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wygasła kadencja prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego. W pełni demokratycznych wyborach wygrał Lech Wałęsa i 9 grudnia został nowym prezydentem. Wkrótce po tym wydarzeniu Wojciech Jaruzelski wycofał się z życia politycznego. Kilka lat później ruszyły procesy karne przeciwko autorowi stanu wojennego i masakry na Wybrzeżu. Jednak głównie przez zły stan zdrowia generała nie zostały zakończone. Wojciech Jaruzelski zmarł 25 maja 2014 roku w Warszawie.
P. G.
Bibliografia
Berger M. E., Jaruzelski, Kraków 1991.
Czubiński A., Historia powszechna XX wieku, Poznań 2006.
Dudek A., Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988-1990, Kraków 2004
Jegliński P., Grudzień 1970, Paryż 1986.
Karpiński J., Dziwna wojna, Paryż 1990.
Kopeć J., Dossier generała, Warszawa 1991.
Kotkin S., Rok 1989. Koniec społeczeństwa nieobywatelskiego, Warszawa 2009.
Kowalski L., Jaruzelski. Generał ze skazą, Poznań 2012.
Paczkowski A., Wojna polsko – jaruzelska, Warszawa 2007.
Piecuch H., Wojciech Jaruzelski tego nigdy nie powie. Pożoga, Warszawa 1992.
Płużański T., Generał na usługach Moskwy, „Uważam Rze”, nr. 36, 2011.
Raina P., Jaruzelski, Warszawa 2001.
Sebestyen V., Rewolucja 1989. Jak doszło do upadku komunizmu, Wrocław 2009.
Seidler B., Kto kazał strzelać? Grudzień ’70, Warszawa 1991.
Topolski J., Historia Polski, Poznań 2008.
Komentarze
Prześlij komentarz