W owym czasie Guernika znajdowała się zaledwie 13 km za linią frontu oraz miała spore znaczenie militarne. Znajdowały się tutaj zakłady produkujące broń oraz fabryka amunicji. Przez Guernikę i przez stary kamienny most na rzece Oka republikanie zaopatrywali ten odcinek frontu. Miasteczko leżało także na kluczowym szlaku komunikacyjnym łączącym Bilbao ze wschodnim odcinkiem frontu baskijskiego. W czasie działań zbrojnych w mieście rozlokowano trzy bataliony oraz trzy szpitale wojskowe.
Warto wspomnieć, iż dla Basków Guernika była swego rodzaju sanktuarium. Właśnie tutaj znajdował się święty dąb, pod którym w średniowieczu odbywały się Rady Baskijskie. Również w tym mieście autonomię Kraju Basków zaprzysięgali królowie Hiszpanii.
Po nieudanej próbie zajęcia Madrytu wiosną 1937 roku generał Emilio Mola poinformował Francisco Franco o zamiarze podbicia Kraju Basków. Caudillo przystał na propozycję głównie ze względu na wysokorozwinięty w tym regionie przemysł wysyłając mu odział włoskich żołnierzy oraz niemiecki Legion Condor. Otrzymując zgodę szefa państwa Mola postawił rządowi baskijskiemu ultimatum: jeśli poddanie się nie będzie natychmiastowe, zrównam z ziemią Kraj Basków, począwszy od ośrodków przemysłu zbrojeniowego. Oczywiście był to blef, czego dowiódł nawet sam Mola zakazując niszczenie przemysłu w północnej Hiszpanii. Sama odezwa została kompletnie zignorowana przez stronę przeciwną.
Bombardowanie
Najprawdopodobniej (nie ma na to dostatecznych dowodów) inicjatywę akcji powietrznej podjął dowódca Brygad Nawaryjskich – pułkownik Juan Vigón. Jego zamiarem było zniszczenie mostu na rzece Oka, węzła komunikacyjnego na zachód od Guerniki oraz fabryk broni i amunicji, co potwierdzają dokumenty wydane lotnikom. Po naradzie w sztabie generał Emilio Mola wykonanie całej operacji powierzył dowódcy Legionu Condor - Wolframowi von Richthofenowi.
Miasto zostało zaatakowane 26 kwietnia 1937 roku przez Legion Condor wchodzący w skład niemieckiej Luftwaffe z (niewielką) pomocą lotnictwa włoskiego. W nalocie miała zostać użyta nowa lekka (ważąca 1 kg) bomba zapalająca Termita (VB/88). Kierunek nalotu był dokładnie zaznaczony przez kierunek rzeki niemal prostopadły do wybrzeża.
Akcję rozpoczął około godziny 16:30 niemiecki Dornier Do 17 zrzucając bomby w pobliżu mostu. Kolejna fala samolotów (prawdopodobnie trzy włoskie Savoia-Marchetti SM.79) trafiała w zamierzony cel z dużo mniejszą precyzją. Do 18:00 miasto zbombardowały jeszcze kolejne dwa niemieckie bombowce He 111. Podczas tych nalotów, miasto odniosło jedynie lokalne zniszczenia. Ostanie ruszyły trzy eskadry bombowców Junkers Ju 52 zrzucając (około godziny 18:30) ładunek bomb zapalających i rozpryskowych na chmurę, która miała pokryć właściwy cel. Jak się później okazało z powodu niedokładności poprzednich nalotów oraz silnego wiatru chmura zatrzymała się nad Guerniką.
Cała operacja zakończyła się fiaskiem. W wyniku błędów pilotów nie został zniszczony ani most, ani węzeł komunikacyjny, ani nawet fabryki z bronią i amunicją. Godzinę po nalocie blisko 20% miasta płonęło lub było zrównane z ziemią. Na skutek nieudolnej akcji przeciwpożarowej zniszczeniu uległo 74% Guerniki. Historycy nie są zgodni co do liczby ofiar, lecz większość badaczy uważa, iż w wyniku nalotów zginęło od 120 do 300 osób głównie cywili.
Historyk María Jesús Salas Larrazabal ocenia, iż na miasto i okolicę zrzucono około 22 ton bomb z Ju 52, 2 tony z SM.79 oraz około 4 ton z He 111.
Budowanie mitu
Dzień po zakończeniu nalotu rząd republikański wydał komunikat: Wczoraj pod wieczór z miasteczka Guernika pozostały tylko ruiny i zgliszcza. Casa de Juntas (budynek rady miejskiej), jej zabytkowe drzewo, zabudowania najważniejszych ulic ocalały. W ruinach została tylko wielka ilość zwęglonych trupów. Liczba kobiet i dzieci, które straciły życie w ruinach, idzie w tysiące. Dowódcy buntowników i Niemców zadecydowali, iż należy zmieść z powierzchni ziemie baskijskich chłopów oraz wszystko, co reprezentuje ich baskijską ideę ojczyzny. W odpowiedzi Francisco Franco wszystkiemu zaprzeczył… i zrzucił winę na republikanów, którzy mieli podpalić miasto, a następnie obwinić za wszystko nacjonalistów: armia generała Franco nie podpala, lecz honorowo zdobywa miasta w zbrojnej walce. Zniszczenie sieją czerwone hordy, które wiedzą, że Hiszpania nigdy nie będzie do nich należała. Dziś już wiemy, że obie wersje są dalekie od rzeczywistości.
Wiadomość o zbombardowaniu miasta szybko rozniosła się po ówczesnej Europie, a wydarzenie stało się symbolem okrucieństwa wojennego. Oliwy do ognia dolewali korespondenci wojenni z innych krajów znacznie zawyżając liczbę ofiar najpierw do 1600 osób, a następnie do 3000. Swój udział w propagandzie miał także Pablo Picasso. Jeszcze w 1937 roku namalował on obraz „Guernica” będący potępieniem nalotu i malarskim manifestem antywojennym, który tego samego roku został wystawiony w hiszpańskim pawilonie podczas Wystawy światowej w Paryżu.
Znany polski historyk profesor Paweł Machcewicz w wywiadzie dla histmag.org w kwietniu 2012 roku powiedział: Myślę, że Guernika nie zasługuje na miano głównego symbolu okrucieństw wojny domowej. W miesiącach poprzedzających bombardowanie czy nawet w pierwszych tygodniach konfliktu popełniono dużo bardziej drastyczne zbrodnie, których ofiarami padło znacznie więcej ludzi, zresztą po obu stronach. Guernika swoje miejsce w historii zawdzięcza temu, że było to pierwsze w tak wielkiej skali bombardowanie miasta – to zszokowało światową opinię publiczną. Ale do nagłośnienia tego wydarzenia przyczyniła się też propaganda strony republikańskiej. […] wszystko wskazuje na to, że bombardowanie nie było wyrazem świadomego planu zniszczenia całego miasta. Do dzisiaj natomiast trwa spór o liczbę ofiar. Prawdopodobnie nie było ich więcej niż kilkaset. Nie jest to zresztą liczba mała, gdyż jeśli weźmiemy bombardowania niemieckie z początków drugiej wojny światowej, także w Polsce, to mamy tam do czynienia z podobnym rzędem wielkości. Guernica była w jakimś sensie zapowiedzią bombardowań z lat 1939-1945.
Wnioski
Miasto będące symbolem baskijskiej tożsamości narodowej do dziś jest jednym z najbardziej znanych i jednocześnie najbardziej wypaczonych symboli wojny domowej w Hiszpanii. Jednak już wiemy, iż atak miał czysto taktyczne powody, natomiast wadliwe jego wykonanie można wytłumaczyć na wiele sposobów (braki komunikacyjne, błędy poszczególnych formacji, niesprzyjające warunki atmosferyczne). Wobec tego zniszczenie Guerniki nie było celowym działaniem ani Legionu Condor, ani generała Moli, ani późniejszego dyktatora Hiszpanii – Francisco Franco.
Mit na temat zbombardowania tego baskijskiego miasteczka prawdopodobnie jeszcze długo będzie dzielił opinię publiczną, a wraz z nią miłośników historii. Dlatego, zamiast ślepo wierzyć we wszystko, należy skupiać się na faktach i połączyć siły, by zapobiec zapomnieniu o tamtych wydarzeniach. Ponieważ jak miał w zwyczaju mówić Józef Piłsudski: kto nie szanuje i nie ceni swojej przeszłości, ten nie jest godzien szacunku, teraźniejszości ani prawa do przyszłości.
Bibliografia
Rafael Casas de la Vega, „Franco, żołnierz”, Dom Wydawniczy Ostoja, Krzeszowice 2011
Włodzimierz Kalicki, „Guernica, lśnienie apokalipsy”, źródło: http://wyborcza.pl/alehistoria/1,128944,12572269,Guernica__lsnienie_apokalipsy.html
Paweł Machcewicz, „Terror istniał po obu stronach”, źródło: http://histmag.org/Pawel-Machcewicz-Terror-istnial-po-obu-stronach-6617
Jakub Radecki, „Guernica”, źródło: http://www.konflikty.pl/historia/1918-1939/guernica/
Lionel Richard, „Zniszczenie Guerniki”, źródło: http://www.monde-diplomatique.pl/LMD14/index.php?id=2
Infografika eitb.eus/multimedia/infografias/gernika2/index_eu.html
Komentarze
Prześlij komentarz