„Niemal każdą współczesną dyktaturę zwykło się określać jako faszystowską, co jest niesłuszne, a z punktu widzenia politologii i historii wręcz błędne. Nie każda dyktatura, czy autorytaryzm to faszyzm. W żadnym wypadku nie należy tych pojęć używać zamiennie”, pisał Marek Borucki.
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej Włochom przypadł jedynie Tyrol Południowy i Triest oraz cześć floty austro-węgierskiej. Co prawda obiecano im również dostawy węgla, a także dolę z odszkodowań, które musiały zapłacić Niemcy, jednak na Półwyspie Apenińskim uznano to za niezbyt udany żart. Włochy wyszły z wojny w złym stanie gospodarczym, z dużym zadłużeniem, narastającymi niepokojami społecznymi i zdezorganizowanym systemem finansowym. Inflacja i bezrobocie znacznie obniżyły poziom życia ludności. Narastało przekonanie o krzywdzie oraz chęci radykalnych zmian.
Sytuacja sprawiła, iż zaistniały korzystne warunki do działania dla osób cechujących się charyzmą oraz zdolnościami przywódczymi. Kryteria te bez wątpienia spełniał ówczesny redaktor dziennika „Il Popola d’Italia” [Lud Włoski] Benito Mussolini. W marcu 1919 roku dziennikarz zaczął gromadzić wokół siebie kombatantów, którzy byli najbardziej sfrustrowani panującą w kraju sytuacją. Razem stworzyli w Mediolanie pierwszą organizację kombatancką – Fasci di combattimento. Było to nawiązanie do wiązki rózg liktorskich fascio di littorio – symbolu władzy państwowej w starożytnym Rzymie, który stał się później symbolem faszyzmu. Mussolini niemal z każdym dniem rósł w siłę. Marząc o zdobyciu władzy już 23 marca 1919 roku stworzył organizację o zasięgu krajowym – Fascio Italiano di Combattimento.
Początkowo Mussoliniego traktowano jak szaleńca, jednak ten systematycznie wzmacniał ruch faszystowski głównie poprzez zjednywanie niezadowolonych rodaków. Trzeba dodać, iż przywódcy strajków oraz działacze partyjni stali się obiektem ataków faszystów. Fatalna sytuacja wewnętrzna zmusiła ówczesnego premiera – Giolittiego do rozwiązania parlamentu i rozpisania nowych wyborów. W wyborach parlamentarnych w 1921 roku faszyści zdobyli 36 głosów, a sam Mussolini dostał się do parlamentu.
Kilka miesięcy później podczas trzeciego kongresu faszystów powstała Il Partito Nazionale Fascista [Narodowa Partia Faszystowska]. Obowiązywało bezwzględne podporządkowanie się zwierzchnikowi – duce. Władze nie doceniały ambicji i siły Mussoliniego. 20 września 1922 roku Benito Mussolini wygłosił przemówienie do zgromadzonych w Udine faszystów: Przemoc nie jest niemoralna, przemoc bywa niekiedy moralnym nakazem. (…) zwracamy oczy nasze na Rzym. Nasz program jest prosty: chcemy rządzić Włochami. Zamach stanu był już tylko kwestią czasu.
W październiku 1922 roku na kilka dni przed opanowaniem Rzymu faszyści wyruszyli do Neapolu. Mussolini nie krył się ze swoim celam: Dążymy do rządzenia narodem (…). Albo dadzą nam władzę, albo ją weźmiemy, zbiegając się do Rzymu i chwytając za gardziel nędzną klasę panujących polityków (…). My, faszyści, nie mamy zamiaru dostać się do władzy przez drzwi służbowe. 28 października faszyści ruszyli na Rzym. W stolicy Włoch rada ministrów przygotowała dekret o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, jednak król odmówił jego zatwierdzenia ułatwiając zdobycie władzy Mussoliniemu. Tym samym faszyści osiągnęli swój cel. Nowy premier w pierwszym expose powiedział: Jestem tu po to, aby obronić i podnieść do najwyższej potęgi rewolucję czarnych koszul. Mogłem przemienić tę szarą i głuchą salę w żołnierski biwak. Mogłem zabarykadować parlament. Mogłem, ale nie chciałem. (…) nie chcę rządzić wbrew Izbie, dopóki to będzie możliwe.
Parę tygodni po przewrocie Mussolini rozwiązał gwardię królewską równocześnie stwarzając milicję faszystowską pod nazwą Milizia Volontaria Della Sicurezza Nazionale – MVSN [Milicja Ochotnicza Bezpieczeństwa Narodowego]. Powołał także Gran Consiglio Fascista [Wielka Rada Faszystowska]. Był to organ doradczy złożony z hierarchów reżimu.
W 1924 roku przeprowadzono wybory w których zgodnie z przewidywaniami wygrała partia faszystowska zdobywając 2/3 głosów. Co prawda w parlamencie znaleźli się również socjaliści i komuniści, jednak byli oni prześladowani, bici, ponadto często trafiali do aresztu pod byle pretekstem. Nie bez echa odbiła się głośna sprawa morderstwa przywódcy socjaldemokratów – Giacomo Matteotti. Po tym wydarzeniu Mussolini rozważał podanie się do dymisji, jednak szybko porzucił ten zamiar. Kilku faszystów stanęło przed sądem, lecz cały proces był dobrze wyreżyserowanym spektaklem.
Pod koniec 1925 oraz w 1926 roku dokonano kilkunastu prób zamachów na Mussoliniego. Duce ze wszystkich wyszedł bez szwanku. Sądząc po represjach jakie miały później miejsce można jednoznacznie stwierdzić, iż po raz kolejny było to ściśle zaplanowane przez samego Mussoliniego. Faszyści uchwalili ustawy specjalne, które miały rzekomo chronić państwo i obywateli. W tym celu rozwiązano wszystkie partie polityczne (poza faszystowską), zlikwidowano wolną prasę, utworzono także Trybunał Specjalny mający rozstrzygać przestępstwa polityczne. Nietrudno się chyba domyślić, iż z reguły wydawał on surowe wyroki, łącznie z przywróconą przez faszystów karą śmierci.
Faszyzm wkraczał w każdą dziedzinę życia. Król stał się wręcz sługą duce, musiał podpisywać to, co zarządzić Mussolini. W czasie Wielkiego Kryzysu Mussolini promował politykę interwencji państwa w gospodarkę. We Włoszech założono Instytut Odbudowy Przemysłowej, przedsiębiorstwo mające wesprzeć włoską politykę dążenia do autarkii oraz zmaksymalizować produkcję zbrojeniową. Polityka zmierzania do autarkii nie zapewniła Włochom gospodarczej niezależności, dlatego duce postanowił powiększyć terytoria swojego kraju. Pierwszą ofiarą faszystów stała się Abisynia. Mimo ogromnych kosztów i nie lada problemów Włosi podbili ją w 1936 roku. Kolejną zdobyczą Mussoliniego została przyłączona w kwietniu 1939 roku Albania.
Jednak niepowodzenia włoskie na frontach drugiej wojny światowej, w tym klęska w wojnie z Grecją i utrata kolonii w Afryce doprowadziły do podważenia jego pozycji politycznej. Ponadto rodacy mieli za złe Mussoliniemu, że ten zbliżył się do Niemiec, co uważane było za zdradę ideałów. Spiskowcy obalili dyktatora 25 lipca 1943 roku. Byli to głównie faszyści, którzy nie mogli wybaczyć Mussoliniemu przystąpienie do wojny po stronie Niemiec. Na czele nowego rządu stanął Pietro Badoglio.
Włosi ukryli Mussoliniego co wynikało z obawy, że Niemcy zechcą go uwolnić. Mieli całkowitą rację. 12 września 1943 roku został odbity przez niemieckich żołnierzy i stanął na czele Włoskiej Republiki Socjalnej, tak zwanej Republiki Saló zorganizowanej pod patronatem niemieckim. W ostatnich dniach kwietnia 1945 roku Mussolini postanowił uciec przed aliantami do Szwajcarii. Mimo przebrania ta sztuka mu się nie udała. 28 kwietnia 1945 roku dyktator został rozstrzelany w Giulino di Mezzegra. Obalony faszyzm nigdy nie odrodził się w dawnych formach i rozmiarach, chociaż Włosi do dziś z uznaniem wypowiadają się o osiągnięciach Mussoliniego w polityce wewnętrznej.
Komentarze
Prześlij komentarz