Według
antropologów Baskowie są najstarszym zamieszkałym ludem na Półwyspie Iberyjskim
i jednym z najstarszych w Europie. Pierwsze ślady ludzkie odkryte na terenie
Kraju Basków pochodzą z ok. 100 000 – 80 000 lat p.n.e. Ponadto antropolodzy
twierdzą, że Baskowie wykazują najwięcej cech wspólnych z „człowiekiem z
Cro-Magnon”. Świadczyć o tym mają analizy hematologiczne, które wykazują silną
dominację w krwi baskijskiej grupy „0 Rh –”, która charakteryzuje też innych
rdzennych mieszkańców Europy. Nazwa „Baskowie” ma swoje korzenie w źródłach
rzymskich z 76 roku p.n.e. Oznaczała „ludzi z gór”, co wynikało prawdopodobnie
z powodu zamieszkiwania obszarów górskich północno-wschodniej części Hiszpanii.
Zarys
historii Basków
W
I wieku p. n.e. Rzym podbił Półwysep Iberyjski. Obszary zajęte wówczas przez
Basków znacznie się skurczyły. Planowano dostosować Hiszpanię do rzymskiego
systemu. Zważywszy na fakt, że tereny Basków leżały dostatecznie daleko od
zmagań militarnych, Baskowie podpisali pakt z Rzymem, dzięki czemu nie ulegli
romanizacji. Cesarz Honoriusz w 418 roku postanowił zrzec się ziem leżących na
południe i północ od Kraju Basków, które podporządkowali sobie Wizygoci.
Dopiero w 507 roku zostali oni pobici przez Chlodwiga, przez co musieli wycofać
się bardziej na południe do Nawarry. W 541 roku zdobyli Pampelunę, następnie w
554 roku dotarli do Toledo, gdzie utworzyli stolicę swojego państwa.
Sytuacja
Basków stawała się coraz bardziej skomplikowana. Znajdowali się, bowiem
pomiędzy dwoma potężnymi sąsiadami. W wyniku najazdu Wizygotów Baskowie zostali
zmuszeni do wycofania się na północne zbocza Pirenejów, przez co spora część
ich terytorium uległa latynizacji. Początki baskijskiej państwowości związane
są z powstałym w 824 roku Królestwem Pampeluny, znanym później jako Królestwo
Nawarry, które pod względem terytorialnym zbliżone było do obecnego obszaru
Kraju Basków. W 1200 roku Nawarra została przyłączona do korony
hiszpańskiej. Koniec wieku XVIII i XIX
to okres działań mających na celu pozbawienie Basków ich odwiecznych
przywilejów (fueros).
Król
Hiszpanii Ferdynand VII nieposiadający potomka chciał, aby jego córka Izabela
objęła po nim tron, przez co złamał „sankcję pragmatyczną”. Po jego śmierci w
1833 roku doszło do powstania pomiędzy zwolennikami Izabeli oraz Don Karlosa
(brata Ferdynanda VII). W konsekwencji na północy Hiszpanii wybuchło powstanie.
Kraj Basków i Katalonia były silnymi bastionami karlistów. Prowincje obawiały
się bowiem, że reformy zabiorą im ich przywileje i swobody.
Po
klęsce karlistów król Alfons XII (ustanawiając nową konstytucję) odebrał Baskom
wszelkie dotychczasowe przywileje. Wojny karlistowskie wpłynęły na wytworzenie
się późniejszych protestów, skierowanych przeciwko rządowi w stolicy Hiszpanii,
a także miały ogromny wpływ na swego rodzaju odrodzenie kulturalne Basków w
drugiej połowie XIX wieku, które łączy się z powstaniem i rozwojem baskijskiego
nacjonalizmu.
Naród
kontra imperium
W
1894 roku powstała Baskijska Partia Nacjonalistyczna (Partido Nacionalista
Vizcaya, w skrócie PNV). Partia ta miała na celu reprezentowanie baskijskich
interesów narodowych. Z upływem czasu zaczęła nabierać znaczenia także na
scenie politycznej. Po początkowych sukcesach PNV w wyniku wprowadzenia
dyktatury Primo de Rivery w 1923 roku partia została zmuszona działać w ukryciu,
przez co nastąpiło zahamowanie jej rozwoju. Baskowie rozczarowani porażkami PNV
31 lipca 1959 roku utworzyli grupę Kraj Basków i niepodległość (bask. Euskadi
ta Askatasuna), znaną powszechnie jako ETA. Głównym celem organizacji było
dążenie do powstania niepodległego Kraju Basków.
Za
panowania generała Francisco Franco organizacja mogła przeprowadzać tylko
nieliczne akcje, dlatego starano się organizować działania zapewniające rozgłos
oraz sympatię. W krótkim odstępie czasu ETA zyskała sobie popularność młodych
Basków, którzy licznie zasilali szeregi organizacji. Separatyści postanowili
dokonać zamachu na premiera Luisa Carrero Blanco, który mógł objąć władzę po
starzejącym się dyktatorze. W grudniu 1973 roku zamachowcy podłożyli bombę pod
limuzynę premiera. Eksplozja była tak wielka, że pojazd został podrzucony na
wysokość piątego piętra. Wszystkie osoby znajdujące się w limuzynie zginęły na
miejscu. Po dwóch latach w wyniku śledztwa aresztowano większość zamachowców.
Po
upadku dyktatury generała Franco, organizacja stworzyła i rozbudowała kilka
struktur legalnych, zapewniając im przy tym potrzebne wsparcie. Największą rolę
odgrywała wówczas partia Herri Batasuna (Jedność Ludowa). W wyniku przywrócenia
demokracji w Hiszpanii tron objął król Juan Carlos. Powrót demokracji
postrzegany był, jako ułatwienie walki, ponieważ policja straciła swobodę
działania.
W
1977 roku pod presją manifestujących premier Suarez zdecydował się na podjęcie
rozmów z ETA. W zamian za przerwanie akcji terrorystycznych przynajmniej na okres
trzech miesięcy, rząd był gotów uwolnić wszystkich separatystów i zalegalizować
baskijską partię polityczną. Tydzień później ETA nadała komunikat: „Nasze
interwencje skończą się to będzie oznaczało, że nie mamy nic do powiedzenia”.
Było to jednoznaczne z odrzuceniem rozmów pokojowych z rządem hiszpańskim. W
1979 roku władze zdecydowały wprowadzić dla Kraju Basków tak zwany „Statut z
Guerniki”. Baskowie dostali wówczas najszerszą autonomią na terenie Europy
Zachodniej, przez co nastroje niepodległościowe uległy znacznemu osłabieniu.
ETA nie zamierzała jednak zrezygnować ze swojej działalności.
Rok
1980 stał się najkrwawszym w historii (zginęło wówczas aż 275 osób). W lutym
1984 roku zaledwie trzy dni przed wyborami, po raz pierwszy został zamordowany
cywilny polityk. Jego śmierć wywarła ogromny wpływ na wynik wyborów. Ludność
baskijska opowiedziała się w nich przeciwko terroryzmowi, odrzucając skrajne
metody realizacji dążeń politycznych. Tego samego roku hiszpańska policja
stwierdziła, że koniec ETA jest bardzo bliski. Nadzieje na koniec walki z
rodzimym terroryzmem okazały się jednak złudne.
Po
upadku dyktatury generała Franco hiszpański wymiar sprawiedliwości nie mógł
zadać ETA dotkliwego ciosu, bowiem terroryści uciekali do Francji, gdzie czuli
się bezpiecznie ze względu na brak współpracy rządów Francji i Hiszpanii.
Władze w Madrycie postanowiły zlikwidować „francuskie sanktuarium” ETA. W 1982
roku hiszpański wywiad postanowił skontaktować się z Jean-Pierre Cheridem,
który stworzył Antyterrorystyczną Grupę Wyzwolenia w skrócie GAL.
Niestety
19 marca 1985 roku od wybuchu własnej bomby zginął twórca grupy Jean-Pierre
Cherid. Po tym wydarzeniu organizacja zawiesiła swą działalność. Jednak wobec
dalszych zamachów ETA w Hiszpanii oraz braku reakcji ze strony Paryża
hiszpańskie władze ponownie reaktywowały Antyterrorystyczną Grupę Wyzwolenia.
14 czerwca 1985 roku ofiarami GAL zostały niewinne osoby. Przypadkowy zamach
wywołał gwałtowną reakcję francuskiej opinii publicznej, wobec czego wiosną
1986 roku organizacja przestała istnieć. Po rozwiązaniu GAL francuska policja
na własną rękę rozpoczęła walkę przeciwko ETA, przez co szeregi terrorystów
systematycznie się kurczyły.
19
czerwca 1987 roku, ETA podłożyła bombę w centrum handlowym w Barcelonie. W
wyniku wybuchu zginęło 21 osób. Separatyści utracili wówczas poparcie
większości Basków. Kilka dni później ETA domagała się wypuszczenia wszystkich
swoich członków, przyłączenia Nawarry do autonomii baskijskiej, wycofania
Gwardii Cywilnej z terenu Kraju Basków, a także ogłoszenia niepodległości. Rząd
nie chciał nawet słyszeć o porozumieniu z ETA, dopóki organizacja nie porzuci
działalności terrorystycznej. Separatyści uważali, że pierwszy krok na drodze
porozumienia muszą zrobić władze Hiszpanii. W 1991 roku, w brytyjskim banku
BCCI zostały zablokowane konta, piorące pieniądze dla terrorystów. Pomimo
kłopotów finansowych separatyści nie zamierzali się poddać.
Schyłek działalności ETA
29
marca 1992 roku, policja francuska aresztowała w Bidart 11 członków ETA. Wśród
nich byli między innymi dowódca terrorystów, jego zastępca, osoba
odpowiedzialna za uzbrojenie oraz skarbnik. Policja znalazła także broń,
dokumenty, a także komputer, dzięki któremu w krótkim czasie aresztowano
kilkudziesięciu terrorystów. Wydawało się wówczas, że organizacja straciła swój
„kręgosłup”. 10 lipca 1992 roku dowództwo ETA wezwało władze hiszpańskie do
negocjacji w neutralnym kraju i ogłosiło zawieszenie broni na czas trwania
igrzysk, rząd jednak nie zgodził się na rozmowy z terrorystami. Nieoficjalnie
zostało jednak podpisane jakieś porozumienie, bowiem przez następnych kilka
miesięcy organizacja nie przeprowadziła żadnego zamachu.
Na
rozkaz dowództwa ETA w lutym 1995 roku, młodzież organizacji Jarrai rozpoczęła
wojnę z władzami Baskonii. Bojówkarze z czasem stali się coraz bardziej
agresywni i brutalni. Działania Jarrai skutecznie zakłóciły spokojny byt
ludności praktycznie na całym obszarze Kraju Basków. Organizacji udało się
wzbudzić napięcie w prowincjach baskijskich, bez narażania swoich członków.
Zatrzymywani chłopcy byli przeważnie zbyt młodzi, aby mogli być sądzeni jak
osoby dorosłe. Od czerwca 1995 roku nastąpiła niespodziewana przerwa w
zamachach, którą uznano za „ciszę przed burzą”. Policja była zaskoczona, kiedy
dowiedziała się, że celem organizacji stał się sam król Hiszpanii Juan Carlos.
Zamach nie doszedł do skutku, a na dodatek wszyscy zamachowcy zostali ujęci.
17
lutego 1996 roku na ulice Madrytu wyszło ponad milion osób manifestujących
przeciwko ETA. Wkrótce później, po raz kolejny doszło do rozmów. Separatyści w
zamian za zawieszenie działalności, chcieli przeniesienia aresztowanych
członków organizacji do więzień na terenie Kraju Basków. Niestety obie strony
znowu nie osiągnęły porozumienia. 10 lipca 1997 roku w Kraju Basków terroryści
porwali radcę miejskiego Miguela Angela Blanco. Dwa dni później znaleziono go
ciężko rannego w San Sebastian i pomimo interwencji lekarzy zmarł w miejscowym
szpitalu.
Po
tym wydarzeniu premier Jose-Maria Aznar zdelegalizował Herri Batasuna oraz
doprowadził do skazania 23 najważniejszych osób z partii. 13 lipca doszło do
kolejnych manifestacji przeciwko ETA (wzięło w nich udział ponad 6 milionów
osób). Baskowie nie pozostali obojętni wobec reakcji reszty społeczeństwa. Po
raz pierwszy w historii społeczeństwo Baskonii zaatakowało lokale Herri
Batasuny, a także bary, w których przesiadywali sympatycy separatystów.
13
września 2000 roku, dzięki współpracy francuskich i hiszpańskich służb
bezpieczeństwa aresztowano 36 członków ETA w tym jej lidera. Gdy w marcu 2004
roku wybory wygrali socjaliści, przed Baskami otworzyła się droga do
wynegocjowania zakresu swej autonomii. Aspiracje Basków były jednak zbyt
wygórowane. Proponowane zmiany wymagałyby stworzenia nowej konstytucji oraz
zgody Unii Europejskiej. W lutym 2005 roku, rząd odrzucił projekt i skupił się
na rozwiązaniu problemu ETA. W krótkim czasie miały miejsce liczne aresztowania
terrorystów na terenie Kraju Basków.
5
września 2010 roku, organizacja ogłosiła zawieszenie działalności zbrojnej,
natomiast 8 stycznia 2011 roku, ETA zadeklarowała trwałe zawieszenie broni, a
także porzucenie wszelkiej przemocy, które zostało poddane międzynarodowemu
nadzorowi. Od tego czasu w Kraju Basków panuje długo oczekiwany spokój.
Według
ministerstwa spraw wewnętrznych Hiszpanii podczas swojej działalności ETA
zamordowała w sumie 828 osób. Konflikt baskijski pokazał, iż wobec braku
poparcia żadnej ze stron nawet taka organizacja jak ETA prędzej czy później
musiała przestać istnieć.
Bibliografia
Pozycje zwarte
1. Bielecki R., Jedność czy autonomia,
MON, Warszawa, 1977.
2. Gola B., Ryszka F., Hiszpania,
Trio, Warszawa, 1999.
3. Hartwig H., Zawód – terrorysta,
Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa, 1979.
4. Jakubowska Z., Madryt 11 marca,
Dialog, Warszawa 2005.
5. Kuczyński M., Krwawiąca Europa:
konflikty zbrojne i punkty zapalne w latach 1990 - 2000: tło historyczne i stan
obecny, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2001.
6. Machcewicz P., Miłkowski T., Historia
Hiszpanii, Ossolineum, 2009.
7. Stefanowicz J., Bunt mniejszości,
Wiedza Powszechna, Warszawa, 1977.
8. Sterling C., Sieć terroru,
Głos, Warszawa 1990.
9. Szymańska H., Problem baskijski,
w: „Spory i konflikty międzynarodowe. Aspekty prawne i polityczne”, red.
Malendowski W., Wrocław, 1999.
10. Tunon de Lara M., Valdean Barnane J., Domingues A. Ortiz, Historia Hiszpanii, Universitas, Kraków,
1997.
Artykuły
1. Bernatowicz – Bierut G., Problem
mniejszości narodowych w Hiszpanii, „Sprawy Międzynarodowe”, nr. 7, 1992.
2. Łaski P., Baskijska mniejszość
narodowa w Hiszpanii, „Sprawy Międzynarodowe”, nr. 10, 1984.
3. Kuran A, Euskadi – jedna ziemia,
dwa światy, „Przegląd Powszechny”, nr. 9, 2003.
4. Mirgos K., Archipelag
baskijskiego nacjonalizmu, „Sprawy Narodowościowe”, z. 27, 2005.
5. Peda M. D., Narodziny
nacjonalizmu baskijskiego, „Międzynarodowy Przegląd Polityczny”, nr. 2,
2004.
6. Porębski A., Baskowie - grupa etniczna czy naród?,
„Przegląd Polonijny”, nr. 2, 1982.
7. Sobczak K., Baskijskie Dzieje,
„FOLK Zine”, nr. 5, 2001.
8. Sobek U., Tendencje
nacjonalistyczne we współczesnej Europie na przykładzie Kraju Basków, w:
„Zeszyty naukowe zakładu europeistyki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania
w Rzeszowie”, nr. 1, 2007.
9. Wysocka E., Ofiara Miguela,
„Wprost”, 27 lipca 1997.
Netografia
Komentarze
Prześlij komentarz